ری باستان

ری باستان 

ری باستانری که اکنون آثار بازمانده آن در شش کیلومتری جنوب شرقی تهران به چشم می خورد از نظر قدمت با نینوا و بابل هم عهد بوده و از نظر عظمت، از مهمّترین بلاد سده های نخستین اسلامی بشمار می آمده است . جز بغداد و نیشابور شهری با آن قابل رقابت نبوده است . باید به حق ری را مادر تهران دانست . بنای اوّلیه و هسته اصلی این شهر کهن در اطراف چشمه علی واقع بوده است . در نزدیکی این چشمه، تپّه هائی وجود دارد که بسیار کهن و باستانی است .
در کاوشهای علمی که بعمل آمده معلوم گردیده در دل آنها آثاری نهفته است که از تمدنی کهن داستانها دارد . ضمن کاوشهای علمی که بسال 1935 میلادی در دامنه جنوبی کوه چشمه علی و اراضی مشرف به باغ صفائیه بعمل آمد، ظروف منقش سفالین مربوط به حدود چهار تا شش هزار سال پیش پیدا شد و نشان داد که در کنار و امتداد این چشمه قدیمی ، انسانهای متمدنی زندگی می کرده اند ، و اینها همان سکنه نخستین پهنه ری هستند.

جغرافیای ری :طول شرقی ری، 51 درجه و 25 دقیقه به مبدأ گرینویچ، و عرض شمالی آن، 35 درجه و 38 دقیقه است. بر طبق تقسیم بندی قدما ری از اقلیم چهارم به حساب می آمد که اشرف اقالیم است.
جغرافی نویسان و تاریخ نگاران درباره وسعت شهر ری سخنانی گفته اند که به چند نمونه از آنها اشاره می شود :
اصطخری در " المسالک و الممالک" می گوید :
" آنجا شهری است که مقدارش فرسنگی و نیم در فرسنگی و نیم است ."
و در جای دیگر می گوید: " طول شهر فرسنگی و نیم در مثل آن است و بنایش از گل است ."ابن خوفل در "صوره الارض" نوشته، " مقدار شهر فرسنگی ونیم در مثل آن است"
و در جای دیگر ذکر کرده: " بزرگترین شهر در این ناحیه (دیلم و طبرستان) ری است و آن اینکه" طولش فرسنگی و نیم در مثل آن است ."
و در همین کتاب آورده است : " و من می گویم ری " مربعی" است بزرگ … " این نسخه شهر ری صورت مربعی بزرگ، را داشته است .
قسمت اعظم شهر ری در جنوب کوه بی بی شهربانو افتاده بوده است .
اصولاً پهنه شهر باستانی ری از نظر قدمت و نوی به دو بخش تقسیم می شود:

1- ری کهنه باستانی

2- ری مستحدث ادوار بعد (به عهد اسلامی )
بخش اوّل: ری " پیش از اسلام" آن قسمت از شهر ری است که در جنوب چشمه علی میان باروی عظیم و پهناوری که بزمانهای پیش از اسلام پی افکنده شده، واقع بوده است و آن را " ری برین" یا " ری علیا" می گفته اند و اندک اندک از سوی جنوب شرقی گسترش می یافته است .
بخش دوّم : ری قرون اسلامی ، آن قسمت است که در جنوب شرقی بخش نخستین ، و جنوب کوه بی بی شهربانو بنیاد یافته بوده است و آن را " ری برین" یا " ری سفلی" می نامیدند. و برگرد آن خندقی وسیع حفر کرده بوده اند .
ذکر ری در کتب دینی :
تورات : ابن فقیه در این باب گفته یکی از دانشمندان روایت کرد که " در تورات مکتوب است که ری دری از درهای زمین است، و بازرگانی مردم بدان سوست ."
اوستا : شهر ری قبل از اسلام پایگاه معروف مغان ، مرکز دینی زرتشتیان بوده است و نزد ایشان شهری مقدّس بشمار آمده است. گروهی مادر زرتشت و برخی دیگر او را اهل ری دانسته اند. در اوستا نام ری بصورت "رغه" (Ragha) آمده است .
در بیستون : نام ری در کتیبه بیستون به صورت "رگا " (Raga) در ستون دوّم بند 13 ، و در ستون سوّم بند اوّل افتاده است . 

نام های ری :پیش از اسلام : در کتاب توبیت (Tobit) از ضمائم غیررسمی منسوب به تورات نام ری بصورت "راکس" (راجس) و در ژویت (Tuditn) یکی دیگر از ضمائم تورات به نام "راگو" در اوستا "رغه" در کتیبه بیستون "رگا " آمده است.
به زمان ساسانیان آن جا را " ری، ری اردشیر، رام اردشیر، ریشهر و نیز رام فیروز " می نامیدند.
به عهد اسلامی : در دوران منصور دوانیقی، توسط مهدی پسر منصور، نیمه شرقی شـهر ری، واقع در جـنوب کـوه بی بی شهربانو پی افکنده شد. برگرد آن خندقی حفر کرد، و مسجد جامعی بسال 158 هجری بنا نهاد و قلعه در شمال آن شهر احداث کرد و این مجموع را "محمّدیه" نامید.
مردم آن بخش از شهر را "مدینه" ( شهرستان ، شارستان ) و قلعه را "شهر بیرونی"(کهن دژ) خواندند.

آب و هوای ری :یعقوبی در البندان آورده: "شرب اهل شهر از چشمه های فراوان و رودهای بزرگ است."
هوای ری در بهار مطبوع و خوش، در تابستان گرم، در پائیز تبخیر و در زمستان برف بار بوده است .
خوشی هوای بهاری ری در قدیم مثل بود. چنانکه ابن فقیه در مختصر البندان ذکر کرده: " گفته اند : زمستان بغداد و بهار ری و پائیز همدان و تابستان اصفهان"و هم به سبب اعتدال بهاری ری بود که اشکانیان آنجا را پایتخت بهاره خود قرار داده بودند .
در باب گرمای تابستان ری در نزهه القلوب چنین آمده: " شهری گرمسیر است و شمالش بسته و هوایش متعفن و آبش ناگوارنده."
و همچنین پائیز ری در آثار البلاد چنین وصف شده است : " هوای ری در فصل پائیز ، تیرهای به زهرآب داده شده را ماند، کم اوفتد که چنین نباشد، خاصّه در حق بیگانگان" بالا
نهرها و کاریزهای ری :آب ری چنانکه اشاره شد فراوان بود. اما چون در داخل شهر، در جویها جریان داشت ناسالم و آلوده می شده است. شهر از سه راه مشروب می گردید: نهرها، کاریزها و چاهها .مهمّترین نهرها و کاریزها بدین شرح بوده است :نهر سورین یا روده (چشمه علی فعلی) این رود از بازار ری بنام " بازار روده" می گذشت .
نهر جیلانی یا گیلانی: در بازار ساربانان روان بوده است. این نهر به جیلاباد ری می رسد، که از بناهای " مرداویچ گیلی " در مشرق ری بوده است و با امین آباد فعلی قابل انطباق است .
قنوات مهّم ری عبارتند از : " قنات شهی یا شاهی، قنات نصرآباد، قنات عبدالوهاب و قنات قرشی."

تقسیمات شهر ری :شهر بزرگ ری، هم از نظر تحوّل مکان در طول زمان، و هم از نظر توسعه به عهد اسلامی تقسیماتی دارد :
تحوّل مکان در طول زمان : ری از نظر قدمت به دو بخش تقسیم می شود:
ری کهنه باستانی ، و ری مستحدث ادوار بعد، که قبلاً شرح داده شد .
تقسیمات شهر ری پس از توسعه به عهد اسلامی:
ری عهد اسلامی بر طبق معمول زمان به سه قسمت تقسیم می شد:
1- مدینه داخله یا شهرستان (شارستان) :
برآن قسمت اطلاق می شد که مهدی عبّاسی در " ری بدین" در شرق بناهای پیشین پی افکنده بوده . تقی آباد و قسمتی از اراضی امین آباد کنونی تا مسافتی از اراضی اطراف نیز در آن پهنه افتاده است . همچنین مسجد جامع مهدی در شمال مدینه داخله قرار داشته است .
2- مدینه خارجی ، کهن دژ (قلعه) :
در شمال شهرستان، در جنوب کوه ری و متّصل به آن بنا شده بود.
3- ربض (بازار) :
به جز مدینه داخله و خارجه دیگر جایها به تمامی درشمار ربض بوده است. که از سوی مغرب سراسر ری بدین (شهر عقیق باستانی و شهر ری فعلی) و از سوی مشرق، جیلا آباد مرداویچ( حدود امین آباد کنونی) و از سوی جنوب مفاضات جنوبی شهر را شامل می شد و معاملات و دادوستد همه در ربض انجام می یافت .

اماکن عمده ری :

محله ها:
محلّه باطان، پالانگران، جیلاباد (یا گیلاباد)، دررشمان، درشهرستان، درعابس، درکنده، در مصلحگاه، دروازه جاروب بندان، دیرینه قبه، رویان، زامهران، زعفران جای، ساربانان، سرای ایالت سیزین، شافعیّه فخرآباد، فلیان (یا بلیان)، کلاهدوزان، کوی اصفهانیان، کوی فیروزه، مهدی آباد، ناهک(یا ناهق)، نصرآباد و مشهد امیرالمؤمنین.

کوچه ها و خیابانها :
کوچه حنظله، دینار، ساسان، الموالی، صوفی، در بازار روده (حسن صباح در آنجا خانه داشت)، خیابان سرکه در قرن دوّم و سوّم هجری شهرت و عظمتی داشت، خیابان ساربان(یا ساربانان) و علاوه بر اینها خود بازارها در حکم شوارع بودند . بالا

بازارها :
بازار باب الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده است .

دروازه ها :
دروازه آهنین، باطان،که از آنجا به سوی عراق و بغداد می رفتند. دروازه بلیّان که این حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده که از آنجا به قزوین می رفتند، دروازه جاروب بندان، باب الحراب ،دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب الصّین، باب الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می رفتند، باب المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می رفتند .

مساجد و مصلّی :
قدیمی ترین مسجد، در داخل فصیل یا کهن دژ واقع بوده است و نماز جمعه در آنجا گـزارده می شد. ظاهراً محلّ آن در نزدیکیهای کوه نقاره خانه فعلی بوده است .امّا مسجد دیگری که می توان ذکر کرد : جامع روده، جامع سرهنگ ساوتکین (یا جامع جدید) جامع طغرل این مسجد برای حنفیان شهر ری به همراه بناهای دیگر بوسیله طغرل سلجوقی ساخته شد. به روایت کتاب النقص " این جامع بقدری بزرگ بوده است ، که بیست هزار آدمی در آن موعظت می شنیدند."
مسجد عبدالرحمن نیشابوری، مسجد حنظله، مسجد شجره، (الشجره در ری قدیم، علم بوده است برای آن درخت سیب که حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زیر آن دفن کردند. مسجد آنجا را مسجد شجره و گورستان آنرا گورستان شجره گویند) و مسجد الغری .
مصلّای اهل سنت و جماعت : نام این مصلّی در "النقض" ، از قول صاحب "فضائح الروافض" که دشمن شیعه بود، چنین نقل گردیده :"به گفته ایم، که رافضیان (شیعیان) نماز آدینه و نماز عید به مصلّی گاه مسلمانان نکند. "
مصلّای شیعیان : ذکر این مصلّی در کتاب "النقض" درج افتاده : " مدرسه شیخ حیدرمکّی بدر مصلّی گاه (مصلّی گاه دروازه ای در محلّ شیعه نشین ری بوده است .) بالا

خانه های ری :
چنانکه از منابع استفاده می شود. خانه ها عموماً " از گـل و خشـت خام ساخته می شد، که گاه آجر و گـچ هم در آن به کار می رفت ." مردم ری خانه های خود را در زیرزمین می ساخته اند و راه دخول را ظلمـانی و تاریک و دشـوار بنا می کردند. چون دشمنان به غصب و دوستان بزور، خانه های ایشان را به تصرّف می گرفتند.
مولانا جلال الدین در دیوان شمس به این موضوع اشاره کرده اند:
" عمارتیست خراباتیان شهر مرا که خانه اش در زمین چو ری باشد"
" عاشقان سازیده اند از چشم بد خانه ها زیر زمین چون شهر ری "

فرهنگ ، مدارس و کتابخانه ها:
ری پیش از اسلام ، شهر مقدّس زرتشتیان بود. پیشوایان و عالمان این دین در آنجا به تعلیم معارف دین و غیر دینی مشغول بودند. در قرون اسلامی در این شهر علوم و فنون را رواج و رونق فراوان بود. که در عید پایتختی آن، به زمان آل بویه و سلجوقیان، فرهنگ و فضیلت در آنجا به اوج کمال خود رسید.
کتابخانه و مدارس مشهور در آنجا بوجود آمد و تدریس فنون مختلف از طلب و نجوم و حکمت و کلام و فقه، بازاری گرم یافت. در ری تنها کتابخانه صاحب عبّاد به اندازه تمام کتابخانه های آن روز اروپا کتاب داشت.
مدارس ری :
مدرسه زاهد ابوالفتوح در محلّ دروازه آهنین(محلّه شیعه نشین) که به عهد ملک شاه بنا گردیده است.
مدرسه بزرگ سیّد تاج الدین محّمد کیکی در محلّ کلاهدوزان (محلّه شیعه نشین) به زمان طغرل ساخته شده است.
مدرسه شمس الاسلام حسکا بابویه، مدرسه شیخ حیدرمکّی که ذکر آن در بیان مصلّای شیعیان گذشت.
مدرسه شاه غازی : این مدرسه توسط شاه غازی رستم در محلّه زامهران ساخته شده و از مدارس معروف شیعه بود. مدرسه خواجه شرف مرادی، مدرسه خواجه عبدالجبار مفید، مدرسه عبدالجلیل رازی( صاحب کتاب النقض) که در اواخر عهد سلاجقه ساخته شد.
مدرسه فقیه علی جاستی، مدرسه کوی فیروزه، مدرسه سلطان محمّد، مدرسه محمّد بن قطب راوندی، مدرسه وزانیان که از مدارس عمده اهل سنت و جماعت ری بود. مدرسه های زیدیان که در ری مقیم بودند و دارای مدارسی نیز بودند.
کتابخانه های ری :
کتابخانه شرف الدین محمّد
کتابخانه مدرسه رشید رازی
کتابخانه شاه غازی .
کتابخانه صاحب ابن عبّاد
این کتابخانه را بزرگترین کتابخانه ری دانسته اند و در باب کثرت کتب در آن ، ابن اثیر در وقایع سال 385 در ذکر وفات صاحب بن عبّاد نوشته :" از کتب جندان گردآورد که جز او هیچ کس بدان حدّ فراهم نیاورده بود. چنانکه برای حمل آن به چهارصد شـتر احتیاج داشت. "
” آرتور پوپ ” شمار کتاب های کتابخانه صاحب را ، در کتاب " شاهکارهای هنر ایران" چنین وصف کرده است :" شاید تعداد کتاب های موجود در کتابخانه شخصی مانند صاحب بن عبّاد در قرن دهم میلادی، معادل مجموع کتابخانه های سرتاسر اروپا بوده باشد و بدیهی است، کتاب های خوش خط و مُذَّهِب اعلی در میان آنها کم نبوده ." شمار کتاب های این کتابخانه از قول صاحب بن عبّاد 217000 جلد ذکر گشته است. همه این کتابها، دستنویس بوده و در آن زمان هنوز صنعت چاپ به وجود نیامده بود.

مذهب مردم ری کهن
الف) قبل از اسلام:
مردم ری پیش از رواج زرتشت، از آیین مغان تبعیت داشتند. مکان و مرکزشان ری بود و ظاهراً خود نیز از مردم همان سرزمین بوده.
ب) پس از اسلام :
پس از تصرف ری توسط سپاه اسلام، به مرور زمان، مردم این شهر به اسلام گرویدند. در اوائل که هنوز تشعب و تفرق دینی دوره عبّاسیان پدید نیامده بود، مسلمانان ری بطریقت سنت و جماعت بودند. هنگامی که تفرق در جامعه اسلامی بوجود آمد، در ری نیز سه شعبه اصلی، شیعه، حنفی و شافعی پیدا شدند، اگر چه امروز به برکت رواج فرهنگ اهل بیت ، مردم ری شیعه هستند و در حال حاضر شهرری به عنوان یکی از شهرستان های استان تهران ، با وسعت 27 کیلومترمربع ، جمعیّتی نزدیک به یک میلیون نفر را در خویش جای داده است .
محدوده شهر از شمال به بزرگراه آزادگان، از جنوب به کهریزک ، از شرق به محلّه 13 آبان و از غرب به دولت آباد منتهی می شود و دارای سه بخش به نام های : مرکزی، فشایویه، کهریزک و شش دهستان: حسن آباد، وهن آباد، قلعه نو، کهریزک، فشایویه، غنی آباد و سه شهر به نام حسن آباد، کهریزک و باقر شهر است.
شهرت اصلی شهرری بیشتر به خاطر وجود بارگاه ملکوتی حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در آن بوده است . به طوری که تا سال ها پیش از آن به ( شاه عبدالعظیم ) یاد می شد ، ضمن اینکه این شهر از قدیمی ترین مناطق کشور نیز به شمار رفته ، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده است . در واقع شهرری را می توان مادر تهران دانست امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت ، از توجّه به ری کاسته شد و به ویژه در سال های پایانی حکومت پهلوی ، این منطقه نیز همچون سایر مناطق جنوبی تهران به فراموشی سپرده شد و اقدام چندانی برای محرومیّت زدایی از آن به عمل نیامد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه بوجود آمد به طوریکه چهره شهر کاملاً دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی ، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان های مدرن ، بزرگراه و پل های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد.
نزدیکی شهرری به حرم مطهّر حضرت امام خمینی(ره) و فرودگاه بین المللی امام ، و قرارداشتن پالایشگاه تهران در محدوده آن ، اهمّیّت جغرافیایی ، اقتصادی و اجتماعی آن را دوچندان کرده است .
سالانه تعداد فراوانی جهانگرد از کشور های مختلف جهان به قصد زیارت و بازدید به شهر ری مسافرت می کنند.
گفتنی است که اجرای طرح توسعه آستان مقدّس حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در خلال سالهای 1380-1370 هـ.ش و تحقّق برنامه ها و پروژه های بزرگ ملّی مذهبی در محدوده حرم مطهّر ، نقش و تأثیر بسزائی در ایجاد سایر تغییرات و تحوّلات شهرری داشته است .  

منبع:www.abdulazim.com

بناهای شهرری

بناهای شهرری

الف) آثار معماری پیش از اسلام

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	استودان گبرها (استخوان دان)	سه هزار سال	گورستان	شهر ری –چهار راه خط آهن پشت دانشگاه آزاد، سمت راست جاده مشیریه در دامنه کوه
2	دژ رشکانی.	اشکانی	قلعه دفاعی	شهر ری ،چهار راه خط آهن روبروی کارخانه گلیسرین سازی ،بالای کوه
3	قلعه گبری	اشکانی	قلعه دفاعی	شهر ری ،خیابان 24متری ،میدان معلم ،شهرک علایین
4	تپه میل	ساسانی	کاخ	شهر ری ،جاده ورامین ،روستای قلعه نو
5	حصار ری	ساسانی	دفاعی	شهر ری ،جاده سوم خیابان چشمه علی ،خیابان تقوی نیا ،بالای کوه چشمه علی

1-استودان گبرها (استخوان دان گبرها )
در دامنه شمالی کوه ری ،درآن حدود که مزار بی بی شهربانو و کوه طبرک در سوی جنوبی آن قراردارد واقع است .پیروان مذهب زرتشت اجساد مردگان خود را تقدیم پرندگان گوشتخوار کرده ،سپس استخوان های اجساد را در منسوجی می پیچیدند و در اتاق هایی که در داخل استودان تعبیه شده بود جای می دادند .استودان گبرها به صورت استوانه ای مدور و بلند به ارتفاع حدود 6متر احداث شده و دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به هزاره اوّل پیش از میلاد (حدود 3هزار سال پیش )است .

2- دژ رشکان
یکی از دژها و قلاع محافظ هسته اوّلیه ری که در چهار سوی ری ساخته شده بود دژ رشکان است .این دژ در چهار راه خط آهن ،روبروی کارخانه گلیسرین سازی بر بالای کوه استوار است بنای دژ از بالای کوه به سوی دامنه جنوبی امتداد یافته ،و در قسمت بالا از مغرب به مشرق برج های استواری داشته است .دیوار غربی آن دارای سوراخ هایی جهت پرتاب تیر و کمان است .بناهای شاهانه عرصه دامنه دژ را در قدیم سه باروی عظیم به صورت قلعه متداخل حفاظت می کرده است .دژ رشکان دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و ساروج و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش )است .

3-قلعه گبری
یکی دیگر از قلاع محافظ هسته اوّلیه ری ،قلعه گبری است که در حد جنوب شرقی ری قدیم و امروزه در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در شهرک علایین واقع است .از آثار معماری آن تنها یک چهار دیواری به مساحت حدود 2هکتار با دیوارهای مرتفعی که در بلندترین نقطه به حدود 13متر و در شالوده و پی به حدود10متر می رسد .به همراه چهار برج دیده بانی در چهارگوشه قلعه باقی مانده است .قلعه گبری دارای ساجتاری متشکل از گل و خشت و از نظر قدمت متعلق به دوره اشکانیان (حدود2250سال پیش ) است .

4- تپه میل
در 12کیلومتری جنوب شرقی به سوی ورامین بر بلندای تپه ای وسیع در روستای قلعه نو بقایای کاخی عظیم واقع است که به تپه میل مشهور گردیده و آن به سبب دو پایه بزرگ بنا می با شد که از دور جهت بنا بصورت شرقی و غربی است .در جبهه شرقی ایوانی با چهار ستون مدور داشته که در حال حاضر پایه های دو ستون آن برجاست .بیشتر قسمتهای غربی بنا از میان رفته ،در قسمت زیرین مجموعه یک راهروی کم عرض وجود دارد که سراسر طول بنا را طی می کند .بقایای معماری تپه میل دارای ساختار متشکل از گل ،خشت ،لاشه سنگ ،آجر و ساروج و از نظرقدمت متعلق به دوره ساسانیان (حدود1800 سال پیش ) است .

5-حصار ریاین حصار که قسمتی از آن در بالای کوه چشمه علی و شرق کارخانه گلیسرین سازی موجود است حدود ری پیش از اسلام را نشان می دهد که دور تا دور ری کشیده شده یود و دوازده هزار گام طول داشت و در فتح ری توسط سردارعرب خراب شد .

ب-آثار معماری پس از اسلام

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	قلعه طبرک	قرون نخستین اسلامی	دفاعی	شهر ری ،امین آباد ،هفت دستگاه
2	زندان هارون	آل بویه	زندان	شهرری ،دوازده کیلومتری جاده خراسان ،سه راه سیمان ،دست چپ در دامنه کوه های مسگرآباد
3	برج طغرل	سلجوقی	آرامگاه	شهر ری سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه ،خیابان طغرل
4	برج نقاره خانه	سلجوقی	آرامگاه	شهرری ،امین آباد،هفت دستگاه ،بالاترین برج بالای کوه
5	برج ایناج (یزید )	سلجوقی	آرامگاه	شهر ری ،امین آباد،هفت دستگاه ،برج پایین کوه
6	نقش برجسته چشمه علی	قاجار	یادمان (به تقلید از پادشاهان ساسانی )	شهر ری ،خیابان جاده سوم ،خیابان چشمه ،خیابان تقوی نیا ،در دامنه کوه
7	کاروانسرای شاه عباسی	صفویه	تجاری واقامتگاهی	شهر ری ،میدان شهر ری ،خیابان حضرت عبدالعظیم(ع) ،روبروی بازار قائم آل محمد(ص)
8	کاروانسرای کنار گرد	صفویه	تجاری واقامتگاهی	شهر ری ،فشافویه (حسن آباد )برجاده
9	بازار حضرت عبدالعظیم(ع)	صفویه	تجاری	شهر ری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)

1 - قلعه طبرک
بر فراز کارخانه آجر نسوز امین آباد کوه کوچکی واقع است که در ادوار کهن به آن طبرک می گفتند و آن به سبب وجود قلعه ای با همین نام بود که به سال 588 ه .ق به امر طغرل سوم خراب و با زمین یکسان شد و دیگر اثری از آن بجای نمانده است .قلعه طبرک از نظر قدمت به استناد متون تاریخی ظاهراً از بناهای قرون نخستین اسلامی بود. امروزه به مناسبت قرار گرفتن برج نقاره خانه برفراز آن به کوه نقاره خانه معروف است.

2 - زندان هارون
در سمت جنوب شرقی تهران ،در فاصله دوازده کیلومتری جاده تهران به خراسان (سه راه سیمان ) قریب سه کیلومتر درسمت چپ دردامنه کوه های مسگرآباد واقع گشته است .بنای زندان به شکل مکعب مستطیل به ارتفاع 9متر و به صورت دو طبقه ساخته شده و از درازا و پهنای یکسانی برابر با30/16متر برخوردار است .زندان هارون دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش )است

3-برج طفرل
استوانه ای است بلند که بر روی سکویی مدور به قطر 20/21متر به صورت 24 ضلعی بنا شده است.ارتفاع برج 50/20متر و ضخامت دیواره آن در پهن ترین قسمت 80/2متراست .در سال 1301ه-ش. به امر ناصرالدین شاه قاجار برج را مرمت از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است .

4-برج نقاره خانه
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه (طبرک ) برج نفاره خانه به صورت هشت ضلعی ساخته شده و دارای سردابه ای است که توسط راهرویی که در بیرون بنا تعبیه شده به زیر برج راه دارد .برج نقاره خانه دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ است و نمای آن تزیینات آجرکاری به همراه قوس های جناغی تزیینی دارد و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است.

5-برج اینانج
در دامنه جنوبی کوه نقاره خانه محوطه وسیع و مدوری به قطر 36 متر به صورت دوازده ضلعی واقع است .نیمی از دیوار آن محصور و به پیروی از وضع کوه بالارفته و نیمه دیگر آن را از پایین کوه بنا کرده اند .برج ایناج دارای ساختاری متشکل از لاش سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش )است و به نام برج یزید هم معروفیت دارد .

6- نقش بر جسته چشمه علی
ری در دوره قاجاره به علت دارا بودن جاذبه های زیبا برای تفریح و سیاحت یکی از تفرجگاه ها ی این دوره بود از این رو فتحعلی شاه اغلب به ری و چشمه علی برای گردش و شکار می رفت و در سال 1248ه-ق مصادف با 1210 ه-ش حکم فرمودند در بالای صخره چشمه علی صفحه ای هموار و تمثال وی را با برخی از شاهزادگان منقوش سازند و بعضی اشعار دور آن کتیبه که از تاریخ این عمل خبر میدهد .

7- کاروانسرای شاه عباسی
در میدان شهر ری، به طرف خیابان حرم نرسیده به بازار حضرت عبد العظیم علیه السّلام ( رو بروی بازارچه قائم آل محمد صلّی الله علیه و آله وسلّم ) کاروانسرای شاه عباسی واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گچ و آجر بصورت چهار ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه ( حدود 500 سال پیش ) است .

8 - کاروانسرای کنار گرد
در بخش فشافویه ( حسن آباد ) بر جاده ، کاروانسرای کنار گرد واقع است . کاروانسرا دارای ساختاری متشکل از گل ،گچ و آجر بصورت دو ایوانه ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

9- بازار حضرت عبدالعظیم (ع)
در شمال بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام بازار ری واقع است .این بازار متشکل از دو راسته بازار است که در محل تلاقی خود تشکیل یک چهار سوق را می دهد .بازار ری دارای ساختاری متشکل از آجر ،خشت و گل و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود500سال پیش ) است .

ج -مقابر زیارتی

ردیف	نام بنا	قدمت	کاربری	نشانی
1	بقعه حضرت عبدالعظیم(ع)	سلجوقی	زیارتی	شهرری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
2	بقعه امام زاده حمزه(ع)	بنای فعلی متعلق به دوره قاجار است	زیارتی	شهرری ،میدان شهر ری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
3	بقعه امام زاده طاهر(ع)	بنای فعلی متعلق به دوره قاجاراست	زیارتی	شهر ری ،میدان شهرری ،انتهای خیابان حضرت عبدالعظیم(ع)
4	بقعه امام زاده عبدالله(ع)	صفویه	زیارتی	شهرری ،خیابان فدائیان اسلام ،سه راه ورامین بعد از پمپ بنزین
5	بقعه ابن بابویه	قاجار	زیارتی	شهر ری ،سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه
6	بقعه امام زاده هادی (ع) (مسجد ماشاء الله )	صفویه	زیارتی	شهرری ،سه راه ورامین ،خیابان ابن بابویه ،بالاتر از بقعه ابن بابویه
7	بقعه بی بی شهر بانو	آل بویه	زیارتی	شهرری ،امین آباد ،یک کیلومتر و نیمی شمال امین آباد برفراز دامنه کوه
8	بقعه امام زاده ابوالحسن(ع)	قاجار	زیارتی	شهرری،خیابان شهید رجایی (شمال بیمارستان هفت تیر) روستای آب اندرمان
9	بقعه جوانمرد قصاب	قاجار	زیارتی	شهرری،خیابان 35متری امام حسین،خیابان جوانمرد قصاب
10	بقعه سه دختران	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیابان 24متری خیابان سه دختران(بلوار مرداویج)
11	بقعه بی بی زبیده	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیابان فدائیان اسلام ،نرسیده به پل سیمان
12	بقعه امام زاده ابراهیم(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری،خیابان شهید رجایی (شمال بیمارستان هفت تیر)روستای آب اندرمان
13	بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری ،کهریزک (بعد از بهشت زهرا) روستای قلعه شیخ
14	بقعه امام زاده شعیب(ع)	معاصر	زیارتی	شهرری ،جاده ورامین ،روستای فیروز آباد
15	بقعه امام زاده رقیه(س)	معاصر	زیارتی	شهرری،کهریزک(بعداز بهشت زهرا)روستای تباب(شکرآباد)
16	بقعه امام زاده علی وقاسم(ع)	قاجار	زیارتی	شهرری ،خیایان 24متری خیابان سه دختران (بلوار مرداویج)جنب سه دختران
17	بقعه شیخ کلین(ره)	صفویه	زیارتی	شهر ری،فشافویه (حسن آباد )روستای کلین
18	بارگاه حضرت امام خمینی(ره)	معاصر	زیارتی	شهر ری ،جنب بهشت زهرا

1-بقعه حضرت عبدالعظیم الحسنی علیه السّلام
عبدالعضیم بن عبدالله بن علی سدید یا شدید الامیر بن زیدبن الامام الهمام ابی محمد الحسن بن علی المجتبی علیهما السّلام است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام در زمان حضرت رضا علیه السّلام حیات داشته و پس از وی تا زمان امام هادی علیه السّلام هم در قید حیات بود .از تاریخ تولد و یا وفات آن حضرت که در چه سال و روزی بوده خبری در دست نیست ولی از روایتی که در فضیلت زیارت آن حضرت رسیده پیداست که وی در زمان امام هادی علیه الّسلام وفات کرده است .حضرت عبدالعظیم علیه السّلام یکی از علما و محدثین بزرگ است و از خود تألیفاتی چون کتابی در باره خطبه های امیرالمو منین و نیز کتابی بنام «یوم ولیله »بر جای مانده است. قدیم ترین اثر این بقعه سر درآجر ی آن است که دارای تزیین های آجرکاری و حاشیه ای به خط کوفی ساده است که از نظر قدمت متعلق به دوره سلجوقیان (حدود 800سال پیش ) است .

2-بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام
حمزِة بن موسی جعفر علیهما السّلام برادر حضرت امام رضا علیه السّلام است .بقعه امام زاده حمزه علیه السّلام در مجموعه آستانه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و روبروی مقبره آن حضرت است .

3-بقعه امام زاده طاهر علیه السّلام
طاهربن محمد بن حسن بن حسین بن عیسی بن یحیی بن حسین ذی الدمه بن زید الامام علی بن الحسین علیهما السّلام است .بنای فعلی بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

4 -بقعه امام زاده عبدالله
ابو عبدالله حسین بن عبدالله ابیض بن عباس بن عبدالله الشهید بن الحسن الافطس بن علی الاصغر بن الامام علی بن الحسین زین العابدین علیهما السّلام .آن حضرت در شهر قم دیده به جهان گشود و به ری درسال 319 ه .ق .دیده از جهان فرو بست و به جهت سیمای سفید و نورانی که داشت به ابیض معروف بود .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود500سال پیش ) و بنای فعلی را در دوره قاحار ساخته اند .

5-بقعه ابن بابویه
محمد بن علی بن حسین بابویه قمی مشهور به شیخ صدوق در بین سال های 306تا 307 ه.ق در قم دیده به جهان گشود و در سال 381 ه.ق در شهرری دیده از جهان فرو بست .ابن بابویه از علما و محدثین به نام شیعه است و بخاطر صدق در گفتارش به صدوق نیز معروفیت دارد .وی دارای آثار ارزنده ای در فقه و حدیث است از جمله کتاب معروف «من لایحضره الفقیه »که جزو کتب اربعه شیعه است .بنای بقعه به صورت هشت ضلعی بر روی سکویی بلند ساخته شده و از نظر قدمت متعلق به دوره قاجاراست .

6-بقعه امام زاده هادی
کمی بالاتر از بقعه ابن بابویه ،بقعه امام زاده هادی واقع است .این بقعه مدفن امامزاده هادی و خواهرش حضرت زینب از نوادگان امام هفتم است .از نظر قدمت هسته اولیه بقعه متعلق به دوره صفویه (حدود 500سال پیش ) و به نام مسجد ما شا ء الله معروف است .

7-بقعه بی بی شهر بانو
به مساحت تقریبی یک کیلومتر و نیمی شمال امین آباد بر فراز صخره ای کوهستانی بقعه بی بی شهربانو منتسب به دختر یزدگردسوم آخرین پادشاه ساسانی دارای ساختاری متشکل از لاشه سنگ و گچ و از نظر قدمت متعلق به دوره آل بویه (حدود 1100سال پیش ) است

8-بقعه امام زاده ابوالحسن
در سه کیلومتری غرب شهر ری (شمال بیمارستان هفت تیر ) در روستای آب اندرمان بقعه ابوالحسن علی بن حسین بن عیسی بن محمد بن علی العریضی بن جعفر صادق علیهماالسّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

بقعه جوانمرد قصاب
در جانب شرق محله جوانمرد قصاب ،بقعه جوانمرد قصاب منتسب به یکی از یاران حضرت علی علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است

10-بقعه سه دختران
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام مدفن سه تن از دختران به نام های بانو کبری ،بانو خدیجه و بانو صغری منتسب به دختران حضرت موسی بن جعفر علیهماالسّلام واقع است .مجموعه آثار معماری بقاع از ابنیه متعلق به دوره قاجار است .

11-بقعه بی بی زبیده
در خیابان فدائیان اسلام نرسیده به پل سیمان بقعه بی بی زبیده منتسب به دختر امام حسین علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به دوره قاجار است .

12-بقعه امام زاده ابراهیم
در روستای آب اندرمان بقعه امام زاده ابراهیم منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام بافاصله نه چندان زیادی از بقعه امام زاده ابوالحسن واقع است .بنای بقعه ازنظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

13-بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل
بر فراز تپه ای نسبتاً مرتفع در روستای قلعه شیخ از توابع کهریزک بقعه امام زاده ابراهیم و اسماعیل واقع است . بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

14-بقعه امام زاده شعیب
در روستای فیروز آباد بقعه امام زاده شعیب منتسب به فرزنده امام موسی کاظم علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

15-بقعه امام زاده رقیه
در روستای تبایین (شکرآباد ) از توابع کهریزک بقعه امام زاده رقیه منتسب به فرزند امام موسی بن جعفر علیهما السّلام (خواهر امام زاده ابراهیم و اسماعیل ) واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر حاضر است .

16-بقعه امام زاده علی وقاسم
در مشرق بقعه حضرت عبدالعظیم علیه السّلام و در جوار بقعه سه دختران مدفن دو تن از پسران به نام های علی و قاسم منتسب به نوادگان حضرت امام حسن علیهما السّلام واقع است .بنای بقعه از نظر قدمت متعلق به عصر قاجار است .

17- بقعه شیخ کلینی (ره)
در روستای کلین به فاصله سه کیلومتری از بخش فشافویه مقبره یعقوب بن اسحق کلینی پدر شیخ محمد کلینی (مؤلف کتاب اصول کافی ) واقع است .بنای بقعه دارای ساختاری متشکل از خشت ،گل و آجر با نمایی از آجر است و از نظر قدمت متعلق به عصر صفویه (حدود 500سال پیش ) است .

18-بارگاه حضرت امام خمینی(ره)
امام خمینی در اول مهر 1281ه.ش. در شهر خمین دیده به جهان گشود .تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان رساند ،پس از آن در سال 1299 ه.ش به حوزه علمیه شهر اراک رفت و با اتمام دروس حوزوی جهت تحصیل در مقاطع تکمیلی عازم شهر قم شد و از محضر اساتید و علمایی چون مرحوم آیت الله بروجردی کسب معرفت کرد .امام خمینی از همان دوران جوانی مدافع اسلام و ارزش های اسلامی بود ،در محافل ،مجالس و سخنرانی های خود اذهان عمومی را نسبت به رژیم پهلوی و روح اسلام ستیزی این خاندان آشکار می کرد به همین دلیل در تاریخ 15خرداد 1342 توسط عمال حکومت دستگیر و زندانی و در مورخ 18/1/1343از زندان آزاد و چند ماه بعد در تاریخ 13/8/1343به کشور ترکیه و در 13/7/1344از ترکیه نیز به کشور عراق تبعید شدند که چهارده سال به درازا کشید .امام خمینی دیگر بار در تاریخ 13/7/1357به کشور فرانسه تبعید و در شهر پاریس (نوفل لوشاتو ) اقامت گزیدند تااینکه در یوم الله 12بهمن 1357 به وطن باز گشتند و با استقبال میلیونی امّت مسلمان انقلابی ایران به سلطه غیرقانونی سلسله پهلوی خاتمه داد و با اتّکاء به آراء عمومی ملّت ، نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران را تأسیس نمود . امام خمینی آثار و تألیفات گران بهای زیادی را به زبان های عربی و فارسی به رشته تحریر در آورده اندچون کتاب تحریر الوسیله ،رساله توضیح المسایل،مصباح الهدایه ،اسراالصلوه و،….آثار امام بصورت موضوعی در برگیرنده عرفان ،اخلاق ،رجال ،فلسفه ،اصول فقه ،فقه استدلالی ،فقه غیر استدلالی و کتاب شعر است .امام خمینی پس از 86 سال و 255روز حیات در تاریخ 14 خرداد 1368دیده از جهان فرو بست و به ملکوت اعلی پیوست ،پیکر رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران از مصلای بزرگ تهران تا بهشت زهرا توسط بیش از ده میلیون ایرانی عزادار مشایعت و در مجاورت شهیدان انقلاب و دفاع مقدس به خاک سپرده شد. 

  منبع:سایت آستان مقدس حضرت عبدالعظیم  www.abdulazim.com

برج نقاره خانه	برج خاموشان	گورستان زیرین ری